سال ۲۰۱۶ دنیای علم را تکان داد
- 31 دسامبر 2016 - 11 دی 1395
از کشف اولین شاهد مستقیم برای وجود سیاهچاله‌ها تا یافتن سیاره‌ای شبیه زمین به دور ستاره همسایه منظومه شمسی، سال ۲۰۱۶ برای دنیای علم و به خصوص علوم فضایی پر از هیجان و امید بود. با مروری بر مهمترین دستاوردهای علمی در سالی که گذشت، شاید بتوان با امید به نقش دانش و تکنولوژی در زندگی انسان، کمی از تلخی‌‌‌های سال ۲۰۱۶ کم کرد.
گامی بزرگ در تاریخ علم: حق با اینتشتین بود
حدود یک قرن پیش، آلبرت اینشتین در چارچوب نظریه نسبیت عام وجود امواجی را پیش‌بینی کرد که فضا-زمان را شکل می‌دهند. در این یک قرن هیچ شاهد تجربی وجود امواج گرانشی را نشان نداده بود. اما در ماه فوریه ۲۰۱۶ گروهی از دانشمندان اعلام کردند که با استفاده از روش تداخل‌سنجی لیزری موفق به آشکارسازی امواج گرانشی شده‌اند.
محققان رصدخانه موج گرانشی تداخل لیزری گفته‌اند که پس از ادغام دو سیاهچاله در فاصله بیش از یک میلیارد سال نوری از زمین، قادر به تشخیص چنین موجی شده‌اند.
این کشف علاوه بر تایید ایده‌های اینشتین، اولین شاهد مستقیم برای تایید وجود سیاهچاله‌ها بود. این اکتشاف به گشایش شاخه‌ای کاملا جدید از اخترشناسی کمک کرد که روشی برای کاوش پدیده‌های کیهانی فراهم می‌کند که از محدوده پژوهش دیگر روش‌های ستاره‌شناسی خارج هستند.
کیهان‌شناسان امیدوارند که این کشف تازه منجر به فهم کامل‌تر ما از کیهان شود و حتی چگونگی پیدایش جهان در مهبانگ را توضیح دهد.
لقاح آزمایشگاهی جنجال‌برانگیز: تولد نوزادی با سه والد
بعد از دهه‌ها تحقیق بر روی تکنیک‌های لقاح مصنوعی، پژوهشگران موفق به تولد نوزادی شدند که نطفه آن از ترکیب ماده ژنتیکی سه والد تشکیل شده است. تولد این نوزاد با این روش "انقلابی" در درمان بیماری های مادرزادی توصیف شده است
این روش که به آن "انتقال میتوکندری" گفته می‌شود برای درمان یک نقص ژنتیکی انجام می‌گیرد که میتوکندری را دچار نقص می‌کند. در انتقال میتوکندری که در واقع نوع خاصی از لقاح آزمایشگاهی (IVF) است، هسته تخمک زن اهداکننده بیرون آورده و بجای آن مواد ژنتیکی مادر واقعی قرار داده می‌شود.
این کار را می‌توان هم قبل و هم بعد از لقاح این تخمک با اسپرم پدر انجام داد. به این ترتیب سلول اصلاح شده، ژنهای مادر و میتوکندری زنی دیگر را دارد. بعد تخم لقاح یافته در رحم مادر کاشته می‌شود.
اولین کودک سه والدی در ماه سپتامبر در کلینیکی در مکزیک متولد شد. پس از آن چین نیز خبر از تولد کودکی با همین روش را داد و در ماه اکتبر پزشکان در اوکراین گزارش دادند که یک زن نابارور با روشی مشابه باردار شده است.
به دنبال این دستاوردها و به توصیه پژوهشگران، اداره مسئول باروری انسان و رویان‌شناسی در وزارت بهداشت بریتانیا، موافقت کرد که نتایج این پژوهش‌ها در دستر عموم قرار بگیرد و عمل تولد کودکان از سه والد در کلینیک‌های باروری بریتانیا انجام شود.
پروکسیما: دنیایی تازه در همسایگی منظومه شمسی
در سالی که گذشت ستاره‌شناسان وجود سیاره‌ای سنگی را تایید کردند که به دور نزدیک‌ترین ستاره به منظومه شمسی، یعنی پروکسیما قنطورس، می‌چرخد. این سیاره سنگی در منظومه همسایه ما که پروکسیما ب نام گرفته است، در محدوده به اصطلاح قابل زیستن آن منظومه قرار دارد.
در واقع دانشمندان کشف کرده‌اند این سیاره که مشابه زمین است، در فاصله و مداری از 'خورشید منظومه خودش' (پروکسیما قنطورس) حرکت می‌کند که پدید آمدن آب بروی آن محتمل می‌شود.
پروکسیما حدود ۴۰ تریلیون کیلومتر از ما فاصله دارد و با استفاده از فناوری‌های امروزی در صنعت فضانوردی، یک سفینه اگر امروز به سوی این منظومه حرکت کند چند هزار سال دیگر به آن خواهد رسید.
با وجود این کشف سیاره‌ای شبیه کره زمین آن هم در نزدیک‌ترین فاصله از منظومه شمسی، بسیار هیجان‌انگیز است و می‌تواند سرمنشاء تحقیقات جدید ستاره‌شناسی شود.
روزتا: سفینه‌ای که با ستاره دنباله‌دار به اعماق فضا رفت
برخورد سفینه روزتا به ستاره دنباله‌دار ۶۷پی، به یکی از مهمترین ماموریت‌های فضایی روبوتیک سال‌های اخیر پایان داد.
این سفینه که در ماه مارس ۲۰۰۴ به فضا پرتاب شده بود، در سپتامبر ۲۰۱۶ قبل از برخورد با سطح دنباله‌دار، اطلاعاتی را در مورد آن به زمین مخابره کرد.
البته این برخورد کاملا برنامه‌ریزی شده بود. ماموریت روزتا دنبال کردن و رسیدن به دنباله‌دار ۶۷پی/چوریوموف-گراسیمنکو بود که در سال ۱۹۶۹ توسط دو اخترشناس به نام های کلیم ایوانوویچ چورویوموف و ایوانوا گراسیمنکو کشف شده بود. با دور شدن دنباله‌دار از خورشید، ماموریت روزتا هم پایان یافت و به دستور مرکز کنترل زمین، این سفینه به سوی سطح دنباله‌دار حرکت کرد.
+بیشتر بخوانید: یک سیاره 'شبیه زمین' در نزدیکی منظومه شمسی کشف شد
پژوهشگران در مرکز کنترل زمین ترجیح دادند به جای اینکه روزتا را به حال خود در مدار ۶۷پی رها کنند، آن را برای برخورد نهایی در یک ماموریت انتحاری به سوی سطح دنباله‌دار بفرستند تا در آخرین لحظات بتواند اطلاعاتی از جمله در باره حفره های مرموز روی دنباله‌دار را به زمین ارسال کند. این سفینه برای فرود آمدن بر سطح دنباله‌دار طراحی نشده بود.
درست پیش از این برخورد، دانشمندان این ماموریت اعلام کردند که موفق به یافتن کاوشگر فیله شده‌اند؛ کاوشگر کوچکی که دوسال قبل از روزتا جدا شده بود و پس از فرود بر سطح دنباله‌دار ۶۷پی، با از کار افتادن باتری‌های خورشیدی ارتباطش را با سفینه اصلی و همچنین مرکز کنترل زمین از دست داده بود.
پیروزی ماشین بر انسان: هوش مصنوعی تا کجا خواهد رفت؟
آزمایشگاه دیپ مایند گوگل، در سالی که گذشت با نمایش تازه‌ترین دستاورد خود در هوش مصنوعی بسیاری را شگفت‌زده کرد.
نرم‌افزار هوش مصنوعی گوگل، "آلفاگو"، با لی سدال، بهترین بازیکن "گو" (Go) در رده‌بندی جهانی رو در رو مسابقه داد و پیروز شد.
لی سدال تنها در یک دور از پنج دور بازی برنده شد و در رقابت با حریف سیلیکونی خود،جایزه یک میلیون دلاری را از دست داد.
این خبر به همراه پژوهش‌های دیگر در زمینه هوش مصنوعی، بسیاری را نگران جنبه‌های اخلاقی و انسانی پیشرفت قوای شناختی در ماشین‌ها کرده است.
استیون هاوکینگ، فیزیکدان مشهور بریتانیایی، از جمله این منتقدان است که کمال هوش مصنوعی را زوال بشر توصیف کرده است.
در پاسخ به این نگرانی‌ها، امسال مرکز آینده هوش در دانشگاه کمبریج افتتاح شد تا بر روی پیامدهای هوش مصنوعی مطالعه کند.
+بیشتر بخوانید: هوش مصنوعی: منجی یا قاتل بشر؟هوش مصنوعی: منجی یا قاتل بشر؟
انجماد پس از مرگ: گامی در تحقق میل انسان به جاودانگی
سرمازیستی و نگهداری در سرما دو شاخه جدید علم هستند که اخیرا زیاد درباره آنها شنیده‌ایم و از این به بعد هم بیشتر خواهیم شنید. تمایل بشر به جاودانگی هیچگاه فروکش نکرده و پیشرفت دانش و فناوری برخی را بیش از همیشه به این احتمال امیدوار کرده است.
در سالی که گذشت دادگاهی در بریتانیا رای داد که برای برآوردن خواست یک دختر چهارده ساله برای انجماد جسدش پس از مرگ و بازگرداندن آن به حیات مانعی وجود ندارد.
این دختر چهارده سال که به نوع نادری از سرطان مبتلا بود پیش از مرگ خواسته بود تا جنازه او به روش علمی منجمد شود تا شاید با پیشرفت علم در آینده، بازگرداندن حیات به او امکانپذیر گردد و بتواند بار دیگر به زندگی خود ادامه دهد.
جسد این دختر پس از مرگ به آمریکا انتقال یافت و یک شرکت تجاری با هزینه‌ای حدود چهل هزار دلار، آن را "برای همیشه" در دمای پائین منجمد کرده است.
بشر از مدتها پیش می‌دانسته که سرما از بروز فساد و تباهی جلوگیری می‌کند. در حال حاضر سلول‌های خون، مغز استخوان، اسپرم و رویان با انجماد حفظ شده و پس از گرم کردن، این سلول‌های زنده و فعال برای درمان استفاده می‌شوند.
اما در مورد اعضای بدن هنوز چنین چیزی امکان پذیر نیست، برخی آن را در آینده ممکن می‌دانند و برخی نه.
